مکي و 8 آيه است.
آيه‌ی 8-1:
أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ (1)
«آیا دلت را برایت نگشادیم».
وَوَضَعْنَا عَنكَ وِزْرَكَ (2)
«و بار سنگین تو را از (دوش) تو برنگرفتیم؟».
الَّذِي أَنقَضَ ظَهْرَكَ (3)
«همان باری که پشت تو را سنگین کرده است؟».
وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ (4)
«و آوازه‌ات را برایت بلند گرداندیم».
فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً (5)
«پس بی‌گمان در کنار دشواری آسانی است».
إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً (6)
«به یقین در کنار دشواری آسانی است».
فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ (7)
«پس هنگامی‌که (در کار و بارت) فراغت یافتی، بکوش».
وَإِلَى رَبِّكَ فَارْغَبْ (8)
«و به‌سوی پروردگارت روی‌آر».
خداوند متعال بر پيامبرش منت مي‌گذارد و مي‌فرمايد: أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ آيا دل و سينه تو را براي مقررات ديني و دعوت به‌سوی خدا و متصف شدن به فضايل اخلاقي و روي آوردن به آخرت و خوبي‌ها گشوديم؟! پس دل تو تنگ بود، به گونه‌اي که پذيراي هيچ خير و خوبي نبود اما اکنون آن را گشوده مي‌يابي.
وَوَضَعْنَا عَنكَ وِزْرَكَ و آيا گناهت را که بر پشت تو سنگيني مي‌کرد از دو تو برنگرفتيم؟ همانطور که خداوند متعال مي‌فرمايد: لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ [الفتح: 2]. «تا خداوند گناهان گذشته و آينده ات را بيامرزد». وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ و مقام و جايگه تو را بلند گردانديم و نام نيکي از تو برجاي گذارديم که هيچ کسي از جهانيان به آن نرسيده است. پس هرگاه خداوند ذکر شود پيامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم هم همراه با او ياد مي‌گردد.
همچنانکه در داخل شدن بهاسلام و در اذن و اقامه و خطبه‌ها و امور ديگري که خداوند ياد پيامبرش را در آن‌ها بلند گردانده است. و او چنان در دل امتش محبت دارد و مورد تعظيم و بزرگداشت است که هيچ کسي بعد از خداوند چنين نيست. خداوند بهترين پاداش را در برابر امت به او بدهد.
فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً (5) إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً (6) اين مژده بزرگي است که هرگاه سختي و دشواري در ميان آيد آساني همراه آن خواهد بود، حتي اگر سختي ودشواري در سوراخ سوسماري برود آساني بر آن وارد مي‌شود و آن را بيرون مي‌آورد. همان طور که خداوند متعال مي‌فرمايد: سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْراً [الطلاق: 7]. «خداوند بعد از سختي، آساني خواهد آورد». و همانطور که پيامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود:«فرج به همراه سختي و اندوه است و آساني با سختي همراه است».
و معرفه آمدن کلمه‌ی «عسر» در هر دو آيه براين دلالت مي‌کند که سختي و دشواري يکي است و نکره بودن کلمه «يسر» نشانگر آن است که آساني تکرار خواهد شد. و معرفه بودن کلمه‌ی «العسر» که الف و لام آن بر استغراق و عموم مي‌باشد دال بر اين است که سختي و دشواري هرچند شدت يابد در آخر آسان خواهد شد و آساني با آن همراه خواهد بود. سپس پيامبرش را به صورت مخاطب اصلي و مومنان را به تبع او دستور داد تا خدا را سپاس گذارند و وظيفه خود را در برابر عظمت او انجام دهند و فرمود: فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ وقتي از کارهايت فراغت يافتي و در دل تو چيزي که آن را دچار مشکل نمايد باقي نماند در دعا و عبادت بکوش.
وَإِلَى رَبِّكَ فَارْغَبْ و براي اجابت دعاي خود فقط به پروردگارت روي بياور و از کساني مباش که وقتي کار و بارشان تمام مي‌شود به بازي و سرگرمي مشغول مي‌شوند و از پروردگار خود و از ذکر او اعراض مي‌کنند. و اگر چنين کني آنگاه از زيان کاران خواهي بود. و گفته شده معني آيه چنين است: هرگاه از نماز فارغ شدي و آن را کامل نمودي در دعا بکوش و در خواستن نيازهايت بهاو روي بياورد. و کسي که چنين گفته بر مشروعيت دعا و ذکر بعد از نمازهاي فرض استدلال کرده است. والله اعلم.
پايان تفسير سوره‌ی شرح