مکي و 26 آيه است.
آيه‌ی 16-1:
هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ الْغَاشِيَةِ (1)
«آیا خبر حادثه فراگیر به تو رسیده است».
وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خَاشِعَةٌ (2)
«چهره‌هایی در آن روز خوار خواهند بود».
عَامِلَةٌ نَّاصِبَةٌ (3)
«تلاشگر (و) در زحمت».
تَصْلَى نَاراً حَامِيَةً (4)
«به آتشی سوزان درمی‌آیند».
تُسْقَى مِنْ عَيْنٍ آنِيَةٍ (5)
«از چشمة بسیار داغ و گرمی نوشانده می‌شوند».
لَّيْسَ لَهُمْ طَعَامٌ إِلَّا مِن ضَرِيعٍ (6)
«آنان خوراکی جز «ضریع» نخواهند داشت».
لَا يُسْمِنُ وَلَا يُغْنِي مِن جُوعٍ (7)
«که فربه نمی‌کند و نه از گرسنگی می‌هاند».
وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاعِمَةٌ (8)
«چهره‌هایی در آن روز خرّم و تازه خواهند بود».
لِسَعْيِهَا رَاضِيَةٌ (9)
«و از کوشش خود راضی خواهند بود».
فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ (10)
«در بهشتی برین».
لَّا تَسْمَعُ فِيهَا لَاغِيَةً (11)
«در آن‌جا هیچ سخن بیهوده‌ای نشنوی».
فِيهَا عَيْنٌ جَارِيَةٌ (12)
«در آن‌جا چشمه‌ای روان است».
فِيهَا سُرُرٌ مَّرْفُوعَةٌ (13)
«در آن‌جا تخت‌های بلند و عالی است».
وَأَكْوَابٌ مَّوْضُوعَةٌ (14)
«و ساغرهایی که گذارده شده‌اند».
وَنَمَارِقُ مَصْفُوفَةٌ (15)
«و بالش‌هایی ردیف شده».
وَزَرَابِيُّ مَبْثُوثَةٌ (16)
«و زیر اندراز‌های نفیس گسترده».
خداوند حالات قيامت و وحشت هاي که در آن روز وجود دارد بيان مي دارد و اين که قيامت با سختي هايش مردم را فرا مي گيرد و مردم طبق اعمالشان جزا و سزا مي بينند و به دو گروه تقسيم مي شوند ؛ گروهي در بهشت و گروهي در دوزخ خواهند بود. پس خداوند حالت هر دو گروه را بيان کرد و در توصيف دوزخيان فرمود:
« وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خَاشِعَةٌ» چهره هايي در روز قيامت از خواري و رسوايي خاضع و سرافکنده و شرمنده مي باشند. « عَامِلَةٌ نَّاصِبَةٌ» در عذاب خسته و رنجور هستند و بر چهره هايشان کشانده مي شوند و آتش چهره هاي آنان را فرو مي پوشاند. و احتمال دارد که منظور از « وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خَاشِعَةٌ؛ عَامِلَةٌ نَّاصِبَةٌ» چهره هايي باشد که در دنيا تلاش کرده و رنج کشيده اند.
يعني عبادات و عمل صالح انجام داده اند ولي از آن جا که شرط قبول شدن اعمال که ايمان است وجود نداشته است در روز قيامت عملشان پوچ شده است. و اين احتمال گرچه از نظر معني درست است اما سياق کلام بر آن دلالت نمي کند بلکه آنچه قطعا درست است احتمال اول است چون آن را مقيد به ظرف کرده که روز قيامت است و چون هدف در اين جا ذکر دوزخيان به طور عام است و اين معني بخش اندکي از دوزخيان را شامل مي شود ، و سخن درباره بيان حالت مردم به هنگامي است که حادثه فروپوشاننده آن ها را فرا مي گيرد، و در اين جا منظور بيان حالات آن ها در دنيا نيست.
« تَصْلَى نَارًا حَامِيَةً» وارد آتشي بسيار داغ مي گردند که از هر سو آن ها را احاطه کرده است و از چشمه بسيار داغ و گرمي نوشانده مي شوند. « وَإِن يستَغِيثُوا يغَاثُوا بِمَآءِ کَالمُهل يشوِي الوُجُوهَ» و اگر کمک بخواهند با آبي داغ که چهره ها را بريان مي کند به فرياد آن ها رسيده مي شود . پس اين نوشيدني آن هاست. « لَّيْسَ لَهُمْ طَعَامٌ إِلَّا مِن ضَرِيعٍ» اما غذايشان اين است که آن ها عذابي جز ضريع ندارند. ضريع گياه خارداري است که شبرق ناميده مي شود.
« لَا يُسْمِنُ وَلَا يُغْنِي مِن جُوعٍ» که فربه نمي کند و از گرسنگي نمي رهاند، چون هدف از خوردن غذا دو چيز است؛ يکي اين که گرسنگي را برطرف نمايد، و درد و رنج آدمي را برطرف گرداند و يا اينکه آدمي از لاغري در امان باشد، و بدن چاق گردد. اما اين غذا اين دو چيز را ندارد، بلکه خوراکي است بي نهايت تلخ و بدبو و زشت. از خداوند مي خواهيم که ما را از آن در امان دارد.
« وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاعِمَةٌ» اما نيکوکاران چهره هايشان در روز قيامت تر و تازه است و خرّمي و تازگي نعمت بر چهره ها و بدن هايشان آشکار مي باشد و چهره هايشان نوراني و بي نهايت شادمان و مسرور است. « لِسَعْيِهَا رَاضِيَةٌ» و از تلاشي که در دنيا کرده و کارهاي شايسته اي که انجام داده و نيکي اي که با بندگان خدا نموده اند راضي و شاد هستند، زيرا پاداش آن را چندين برابر مي يابند و به هرچه مي خواهند دست مي يازند.
« فِي جَنَّةٍ» و آنان در بهشتي که همه ي انواع نعمت ها را در بردارد به سر خواهند برد ، « عَالِيَةٍ» اين بهشت هم در مکاني مرتفع قرار دارد و هم منازل آن بلند است؛ مکان آن در «اعلي عليين» قرار دارد و آن بلندترين ِ بلندي ها مي باشد، و منازلش عبارت از خانه هايي است که داراي اتاق هايي است، و بر بالاي آنها اتاق هاي ديگري ساخته شده است که بهشتيان از آنها به نعمت هايي نگاه مي کنند که خداوند به آنان داده است.
« قُطُوفُهَا دَانِيةُ» يعني داراي ميوه هاي لذيذ و فراوان است، و داراي ميوه هايي نيکو مي باشد که به سهولت و آساني قابل تناول است، به گونه اي که در هر حالي که باشند به آن دسترسي پيدا مي کنند و نيازي ندارند که از درختي بالا روند ، و هيچ ميوه اي از دسترس آنان خارج نيست.
« لَّا تَسْمَعُ فِيهَا لَاغِيَةً» در بهشت هيچ سخن بيهوده اي نخواهند شنيد، گذشته از اين که سخن حرام وناجايزي بشنوند، بلکه سخن آن ها خوب و مقيد است و مشتمل بر ذکر خداوند و ذکر نعمت هاي متوالي او است. و مشتمل بر آداب نيکو بين کساني است که با هم زندگي مي کنند. آدابي که دل ها را شاد مي گرداند.
« فِيهَا عَيْنٌ جَارِيَةٌ» «عين» اسم جنس است. يعني در آن چشمه هايي روان است که هرجا بخواهند آن ها را مي برند. « فِيهَا سُرُرٌ مَّرْفُوعَةٌ» جايگاه هاي بلندي که روي آن فرش هاي نرم انداخته شده است. « وَأَكْوَابٌ مَّوْضُوعَةٌ» در بهشت ظرف هايي است که از انواع شراب لذيذ پر شده اند و جلوي آن ها گذاشته مي شود و برايشان آماده مي گردد . و در اختيار آن ها مي باشد و نوجوانان خدمتگزاري که هميشه نوجوان اند با آن ليوان ها ميان بهشتي ها مي گردند.
« وَنَمَارِقُ مَصْفُوفَةٌ» بالش هايي از ابريشم کلفت و ابريشم نازک و چيزهاي ديگري که فقط خدا مي داند چگونه ساخته شده اند، در بهشت وجود دارد. اين بالش ها براي نشستن و تکيه زدن رديف شده اند و بهشتي ها خود زحمت درست کردن و رديف کردن آنها را نمي کشند. « وَزَرَابِيُّ مَبْثُوثَةٌ» و زيراندازهاي فاخر و گرانبهايي که گسترده و پهن شده اند و اين زيراندازها در هر مکاني از مجالس آنان به وفور به چشم مي خورد.
آيه‌ی 26-17:
أَفَلَا يَنظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ (17)
«آیا به شتران نمی‌نگرند که چگونه آفریده شده‌اند؟».
وَإِلَى السَّمَاء كَيْفَ رُفِعَتْ (18)
«و به آسمان نگاه نمی‌کنند که چگونه برافراشته شده است؟».
وَإِلَى الْجِبَالِ كَيْفَ نُصِبَتْ (19)
«و به کو‌ه‌ها نمی‌نگرند که چگونه برقرار گردیده‌اند».
وَإِلَى الْأَرْضِ كَيْفَ سُطِحَتْ (20)
«و به زمین که چگونه گسترده شده است؟».
فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَكِّرٌ (21)
«پس پند ده که تو تنها پند دهنده‌ای».
لَّسْتَ عَلَيْهِم بِمُصَيْطِرٍ (22)
«بر آنان چیره و مسلط نیستی».
إِلَّا مَن تَوَلَّى وَكَفَرَ (23)
«ولی هرکس روی‌گرداند و کفر ورزد».
فَيُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذَابَ الْأَكْبَرَ (24)
«خداوند بزرگترین عذاب را بدو می‌رساند».
إِنَّ إِلَيْنَا إِيَابَهُمْ (25)
«به یقین بازگشت آنان به‌سوی ماست».
ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا حِسَابَهُمْ (26)
«آن‌گاه حساب ایشان با ما خواهد بود».
خداوند متعال کساني را که پيامبر(ص) را تصديق نمي کنند، و نيز ديگر مردمان را تشويق مي نمايد تا در آفريده هاي خداوند که دال بر يگانگي اوست بينديشند، « أَفَلَا يَنظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ» آيا به آفرينش شگفت انگيز شتر نمي نگرند و به اين نگاه نمي کنند که چگونه خداوند آن را براي بندگان مسخّر کرده و براي منافع زيادشان رام گردانيده است؟!
« وَإِلَى السَّمَاء كَيْفَ رُفِعَتْ» آيا به آسمان نمي نگرند که چگونه برافراشته شده، « وَإِلَى الْجِبَالِ كَيْفَ نُصِبَتْ» و به کوه ها نگاه نمي کنند که چگونه به صورتي زيبا و شگفت انگيز نصب شده اند و به وسيله آن زمين پابرجا شده و از تکان و جنبش مصون مانده و خداوند منافع بزرگ و زيادي در کوه ها قرار داده است؟!
« وَإِلَى الْأَرْضِ كَيْفَ سُطِحَتْ» و آيا به زمين نمي نگرند که چگونه پهن و گسترده شده و هموار گرديده است تا بندگان برپشت آن قرار بگيرند و بتوانند آن را شخم بزنند و در آن نهال بکارند و خانه بسازند و در راه هاي آن حرکت نمايند؟! بايد دانست که تسطيح و همواره کردن زمين با اين موضوع که زمين کره اي شکل است و فلک هاي ديگر آن از هر سو احاطه کرده اند منافاتي ندارد همان طور که عقل و نقل و حس و مشاهده بر اين دلالت مي کند.
دايره اي بودن زمين در اين زمان ها بين بيشتر مردم معروف است . چون در اين زمان مردم بيشتر گوشه هاي آن را به وسيله ابزارهايي که راه هاي دور را در مدتي کوتاه مي پيمايند پيموده اند. و تسطيح و هموار بودن با کره اي بودن جسمي منافات دارد که بسيار کوچک است . اما در مورد زمين که بسيار بزرگ است وجود اين دو حالت با همديگر تضادي ندارند آن گونه که اهل تخصص مي گويند.
« فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَكِّرٌ؛ لَّسْتَ عَلَيْهِم بِمُصَيْطِرٍ» مردم را پند بده و آنان را اندرز بگوي و از عذاب خدا بيم بده و به بهشت و نعمت ها نويدشان بده چون تو براي دعوت دادن مردم به سوي خدا و پند دادن آن ها مبعوث شده اي، و تو بر آن ها مسلط نيستي و نگهبان کارهايشان نمي باشي.
پس وقتي وظيفه ات را انجام دادي بعد از امروز هيچ سرزنشي بر تو نيست.« وَمَآ أَنتَ عَلَيهِم بِجَبَّارِ فَذَکِرّ بِالقُرءَانِ مَن يخافُ وَعِيدِ» و تو بر آنان چيره نيستي، پس به وسيله قرآن کسي را که از وعيد مي ترسد پند بده.
« إِلَّا مَن تَوَلَّى وَكَفَرَ ؛ فَيُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذَابَ الْأَكْبَرَ» هرکس از فرمان برداري روي گرداند و به خدا کفر ورزد خداوند به او عذاب سخت و هميشگي خواهد رساند و « إِنَّ إِلَيْنَا إِيَابَهُمْ» همه مردم در روز قيامت به سوي ما بر مي گردند و نزد ما گرد مي آيند. « ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا حِسَابَهُمْ » آن گاه از آنان به خاطر کارهاي خوب و بدي که کرده اند حساب مي گيريم.
پايان تفسير سوره‌ی غاشيه