مکي و 25 آيه است.
آيه‌ی 15-1:
إِذَا السَّمَاء انشَقَّتْ
«هنگامی‌که آسمان بشکافد».
وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ
«و پروردگارش را فرمان می‌برد و چنین هم سزد».
وَإِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ
«و هنگامی‌که زمین کشیده می‌شود».
وَأَلْقَتْ مَا فِيهَا وَتَخَلَّتْ
«و آنچه را که در آن است برون اندازد و تهی گردد».
وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ
«و پروردگارش را فرمان برد و چنین هم سزد».
يَا أَيُّهَا الْإِنسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلَاقِيهِ
«ای انسان! تو پیوسته با تلاش بی‌امان و رنج فراوان به‌سوی پروردگار خود رهسپاری و سرانجام او را ملاقات خواهی کرد».
فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ
«و اما کسی‌که نامة اعمالش به دست راستش داده شود».
فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَاباً يَسِيراً
«به حسابی آسان محاسبه می‌شود».
وَيَنقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُوراً
«و شادمان به‌سوی خانواده‌اش برمی‌گردد».
وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ وَرَاء ظَهْرِهِ
«و اما کسی‌که نامة اعمالش از پشت سر او به او داده شود».
فَسَوْفَ يَدْعُو ثُبُوراً
«نابودی را خواهد طلبید».
وَيَصْلَى سَعِيراً
«و به دوزخ درمی‌آید».
إِنَّهُ كَانَ فِي أَهْلِهِ مَسْرُوراً
«چراکه او درمیان خانوادة خود شادمان بود».
إِنَّهُ ظَنَّ أَن لَّن يَحُورَ
«بی‌گمان او پنداشته بود که وی هرگز باز نخواهد گشت».
بَلَى إِنَّ رَبَّهُ كَانَ بِهِ بَصِيراً
«آری! بی‌گمان پروردگارش به او بینا بود».
خداوند با بيان آنچه در روز قيامت رخ مي دهد و تغييراتي که در اجرام بزرگ روي مي دهد مي فرمايد:« إِذَا السَّمَاء انشَقَّتْ» آن گاه که آسمان ها مي شکافد و از همديگر جدا مي شود و ستارگان پخش و پراکنده مي گردند و ماه و خورشيد بي نور و تاريک مي شوند.
« وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا» و به فرمان پروردگارش گوش فرا مي دهد، « وَحُقَّتْ» و سزاوار چنين کاري هم مي باشد، چو ن آسمان مسخّر و تحت تدبير و فرمانروايي خداوند بزرگ است و هرچه به آن دستور دهد سرپيچي نمي کند و با فرمان خدا وند مخالفت نمي نمايد.
« وَإِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ» و هنگامي که زمين به لرزه و تکان در مي آيد و کوههاي آن از بين مي روند و نشانه ها و ساختمان هايي که روي آن هست نابود مي گردند و خداوند آن را چون سفره پهن مي کند و بسيار گسترده مي گردد و همه مردم را با وجود اينکه خيلي زياد هستند در خود جاي مي دهد، پس آن گاه زمين به ميداني صاف و هموار که هيچ فراز و نشيبي ندارد تبديل مي شود.
«وَأَلْقَتْ مَا فِيهَا وَتَخَلَّتْ» و در روز قيامت مردگان و خزانه هايي که در زمين است بيرون انداخته مي شوند و زمين خالي مي گردد. در آن روز در صور دميده مي شود ، آن گاه مردگان از گورها بيرون مي آيند و گنج هاي زمين نيز بيرون مي آيد و چون توده اي بزرگ روي هم انباشته مي شود و مردم آن ها را مي بينند و حسرت مي خورند که چرا براي به دست آوردن چنين چيزهايي از يکديگر پيشي مي گرفته اند.
« يَا أَيُّهَا الْإِنسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ» اي انسان! تو همواره به سوي خداوند رهسپاري و به اوامر و نواهي او عمل مي کني و خودت را با انجام خير يا شر به سوي او نزديک مي کني سپس در روز قيامت او را ملاقات خواهي کرد و پاداش همه کارها را خواهي ديد. پس اگر خوشبخت باشي با فضل خود با تو رفتار خواهد کرد و اگر بدبخت باشي دادگرانه به تو سزا خواهد داد.
بنابراين تفصيل جزا را بيان کرد و فرمود کسي که نامه اعمالش به دست راستش داده شود و آنان اهل سعادت هستند با او حسابي ساده و آسان خواهد شد. و حساب آسان اين است که بنده به گناهانش اعتراف مي کند و گمان مي برد که ديگر هلاک شده است اما خداوند مي گويد گناهانت را در دنيا پوشاندم و امروز نيز مي پوشانم.
« وَيَنقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُورًا» و شادمان و مسرور به سوي خانواده اش در بهشت برمي گردد و شاد و مسرور است چون از عذاب نجات يافته و به پاداش دست يازيده است. اما کسي که نامه ي اعمالش به دست چپ وي از پشت سر داده شود از خواري و رسوايي و از زشتي کارهايي که در نامه اعالش ثبت شده و از آن توبه ننموده است هلاکت و نابودي خود را مي طلبد.
« وَيَصْلَى سَعِيرًا» آتش سوزان دوزخ او را از هر سو احاطه مي کند و عذاب داده مي شود. اين بدان خاطر است که او در ميان خ انواده خود شادمان بود و « ظَنَّ أَن لَّن يَحُورَ» آري! به سوي پروردگارش برخواهد گشت و پروردگارش به او بينا بود. پس هيچ گاه او را بيهوده رها نخواهد کرد بلکه او را امرو نهي مي کند. تا پاداش يا عذاب ببيند.
آيه‌ی 25-16:
فَلَا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ
«سوگند به شفق».
وَاللَّيْلِ وَمَا وَسَقَ
«و سوگند به شب و هر آنچه فرامی‌گیرد».
وَالْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ
«و به ماه چون کامل شود».
لَتَرْكَبُنَّ طَبَقاً عَن طَبَقٍ
«قطعاً وضع و حالی دیگر خواهید یافت».
فَمَا لَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ
«آنان‌را چه شده است که ایمان نمی‌آورند؟!».
وَإِذَا قُرِئَ عَلَيْهِمُ الْقُرْآنُ لَا يَسْجُدُونَ
«و هنگامی‌که قرآن بر آنان خوانده شود به سجده نمی‌روند؟!».
بَلِ الَّذِينَ كَفَرُواْ يُكَذِّبُونَ
«بلکه کافران تکذیب می‌کنند».
وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُوعُونَ
«و خداوند به آنچه در دل نهفته دارند داناتر است».
فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ
«پس آنان‌را به عذابی دردناک مژده بده».
إِلَّا الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ
«مگر کسانی‌که ایمان آودره‌اند و کارهای شایتسه کرده‌اند، آنان پاداشی پایان ناپذیر دارند».
در اين جا خداوند به نشانه هاي شب سوگند خورده است؛ به شفق که باقيمانده نور و روشنايي خورشيد و آغازگر شب است. « وَاللَّيْلِ وَمَا وَسَقَ» سوگند به شب و همه آنچه از حيوانات و غيره که فرا مي گيرد. « وَالْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ» سوگند به ماه چون کامل مي شود. خداوند به ماه در حالت کامل بودنش قسم ياد مي کند، زيرا در اين حالت صورت و ظاهر آن از بقيه ي حالت هايش زيباتر است و منافعش نيز بيشتر است. و آنچه که بر آن قسم ياد شده عبارت است از « لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَن طَبَقٍ» شما اي انسان ها! مراحل و حالات مختلفي را طي مي کنيد؛ از نطفه به خوني بسته و از خون بسته به تکه اي گوشت تبديل مي شويد تا اين که روح در شما دميده مي گردد.
سپس دوران نوزادي و بعد دوران کودکي را پشت سر مي گذرانيد سپس به سن تکليف و امر و نهي مي رسيد. و سپس خواهيد مرد و بعد از مرگ زنده مي شويد و سزا و جزاي اعمال خود را خواهيد ديد. اين مراحل مختلفي است که بر انسان مي گذ رد و اين مراحل دال بر اين است که تنها خداوند معبود و يکتاست و او طبق حکمت و رحمت خويش به تدبير بندگان مي پردازد، و بنده نيازمند و ناتوان است و تحت تدبير خداوندِ تواناي مهربان قرار دارد.
با وجود اين بسياري از مردم ايمان نمي آورند و هنگامي که قرآن بر آنان خوانده شود کرنش نمي کنند و از اوامر و نواهي قرآن اطاعت نمي کنند. « بَلِ الَّذِينَ كَفَرُواْ يُكَذِّبُونَ » بلکه کافران تکذيب مي کنند. يعني بعد از آن که حق برايشان روش شده است با آن مخالفت مي کنند.
پس ايمان نياوردن اين ها و اطاعت نکردنشان از قرآن چيز عجيبي نيست چون کسي که حق را از روي عناد تکذيب مي کند چاره اي براي هدايتش نيست.
« وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُوعُونَ» و خداوند رازهايي را که ايشان پنهان مي دارند بهتر مي داند و به کارهاي پنهان و آشکارشان آگاه است و آنان را به سزاي اعمالشان مي رساند. بنابراين فرمود:
« فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ» بشارت بدان جهت بشارت ناميده شده است چون آثار آن در پوست و چهره نمايان مي گردد . اين است حالت بيش تر مردم؛ قرآن را تکذيب مي کنند و به آن ايمان نمي آورند.
« إِلَّا الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ » اما برخي از مردم هستند که خداوند آن ها را هدايت کرده است. پس ايشان به خدا ايمان آورده و آنچه را که پيامبران آورده اند پذيرفته اند. پس ايمان آورده و کارهاي شايسته انجام داده اند و ايشان پاداشي پايان ناپذير دارند بلکه پاداش آن ها هميشگي است و آن چيزهايي است که هيچ چشمي تاکنون آن ها را نديده و هيچ گوشي اخبار آن را نشنيده و تصّور آن به دل هيچ انساني خطور نکرده است.
پايان تفسير سوره‌ی انشقاق